Tsika dzedu

Discover traditional Shona customs and ceremonies

23 practices found

Dare
Tsika dzaVaShona

Dare rinoreva zvinhu zviviri: nzvimbo inogara vanhurume uye vanhu vakaungana kutonga mhosva. Kare musha woga woga waiva nedare. Varume vaifanira kugara padare manheru oga oga. Dare raiva chikoro chevanhu chairidziswa tsika, unhu, mabasa emaoko, uye zvokudya. Padare paiitwa mitambo yakaita setsoro nekusika nyimo. Dare raishandiswa senzvimbo yokudyira varume chete.

Dare remhosva
Dare

Dare remhosva rinotonga nyaya dzemhosva. Matare aiva maviri: epamusha (matare emburi) uye epamusoro (ashe kana amambo). Matare epamusha aitungamirirwa nasamusha kana vatete, aigadzirisa nyaya dzechimba. Matare epamusoro aitungamirirwa nasadunhu, ishe, kana mambo. Pakutonga mhosva, paibviswa zvipeto zvakasiyana segwiro, badza, matatendandava, nhemamuripo. Zvipeto zvaimirira mazwi asingagoni kubatwa.

Vatete
Tsika dzaVaShona

Vatete ihanzvadzi yababa. Vane simba guru muupenyu hwevaShona. Basa ravo guru nderekuumba tsika neunhu hwevazukuru vavo, zvikuru vanasikana. Vatete ndivo vaidzidzisa vanasikana zvekuzvichengeta, tsika dzewanano, uye gadziriro yokupinda mumba. Vane simba rokupa mvumo yekuti mukadzi agare somukadzi. Vatete vanobatsirawo kugadzirisa nyaya dzemuchato uye nyaya yekushaya mbereko.

Tsika dzokuwanana
Tsika dzaVaShona

Wanano hwaro hwendudzi. Kare kairoorana vamatongo kuti vanhu vazivane. Nzira dzokuwanana dzaive dzakawanda: kutema ugariri (kushandira vatezvara), kuzvarira (vabereki vanotsvagira mwana wavo murume), kuganha (musikana anozvipereka), chimhurura (murume anotuma munyai), musengabere (kupamba musikana), mukadzi wengozi, chigadzamapfihwa (mukadzi anopiwa mushure mekufa kwemukadzi wekutanga), bondwe (mukadzi wekuvirika mukuwasha), mukumbo (kutiza kana kutiziswa), uye kubvunzira (nzira yetsvene inoda mvumo yevabereki).

Kunoreva danga
Tsika dzokuwanana

Kureva danga kunoreva kuratidza vatezvara mombe dzavanoda seroora. Danga ndiro musimboti weroora. Mushure mekunge mukuwasha atsvaira dota kwavatezvara (kushanya), tezvara vanouya kuzoona danga remombe. Panobviswa zvipeto zvakaita sechitombo, hwinadanga, meso emombe, munongedzo, uye shamhu. Mombe dzinobviswa dzinosanganisira mombe yeumai, yechimanda, yematyorwa, uye nhongo yetsvusadanga.

Mudzimu, mhondoro, mashavi
Tsika dzaVaShona

Vanhu vatema vanotenda mumweya yavashakabvu. Mudzimu imweya yemushakabvu anogara pamunhu anonzi homwe. Mhondoro imweya yemudzimu mukuru wedzinza unogara pashumba uye unosvika pahomwe inonzi mhondoro kana gombwe. Mhondoro dzinochengeta rudzi. Shavi imweya inopa munhu hunyanzvi hwakasiyana hwakaita sekuvhima, kurapa, kana kuroya. N'anga munhu ane shavi rokurapa. N'anga dzinoshandisa hakata kushopera.

Nhimbe
Tsika dzaVaShona

Nhimbe urongwa hwokubatsirana pabasa. Vanhu vemumana vanoungana kuita basa rakanaka senzira yokushandira pamwe. Munhu anokoka nhimbe anobika doro nesadza kupa vashandi. Pajakwara (nhimbe yokupura) vanhu vanoita muchohwe (kutaura je) vachiseka zvisina kunaka zvenharaunda. Doro raipihwa vashandi rine mamwiro akateeranwa: chiravamatsa, mharadza, etc. Nhimbe yairatidza mushandirapamwe wevaShona.

Mukwerera
Tsika dzaVaShona

Mukwerera ibira raiitwa kukumbira mvura kuna Mwari nevadzimu kana myura yanonoka. Rainzi gasva, marenje, kana chipwa. Vakuru vaiuya nemidengu yedoro kumakombwe emhondoro kukumbira mvura. Mutambo uyu wava kushomeka nekuda kwechikiristo nesainzi.

Kurova guva
Tsika dzaVaShona

Kurova guva mutambo unoitwa mushure memazuva mashoma munhu afa. Zvinangwa zvekurova guva ndezvekubvisa mweya wemufi kubva pamusha uye kuuya kumusha kwevakafa. Munhu anotora chinzvimbo chemufi mumhuri. Panguva yemutambo vanhu vanotamba, kuimba, uye kunwa doro. Zvipfuyo zvinourayiwa senhapwa kuvadzimu. Nhaka inogoverwa panguva iyi.

Nhaka
Kurova guva

Nhaka inogoverwa panguva yekurova guva. Vanakomana ndivo vanogamuchira nhaka huru. Mukuru wemhuri ndiye anotora chinzvimbo chababa kana vafa. Mukadzi haagovi nhaka asi anogona kuchengetwa nevana vake. Zvinhu zvinogoverwa zvinosanganisira minda, zvipfuyo, midziyo, uye dzimba.

Kutanda botso
Tsika dzaVaShona

Kutanda botso mutambo unoitwa kana munhu amhura mbereki wake. Munhu anotandwa botso anofanira kubata hozhwa ndokuita seari kutakura mwana. Anotenderera musha achiimba nziyo dzekumbira ruregerero. Vanhu vanomupa zvipo semubhadharo wekuregererwa. Mutambo uyu unobvisa tsvina yekumhura mbereki.

Madzimambo
Tsika dzaVaShona

Madzimambo aiva nevana masimba muupenyu hwevaShona. Basa ramambo raiva rekutonga nyika, kugashira vatorwa, kuchengetedza mutemo, uye kupira mvura. Mambo aigadzwa nedare remadzishe. Kuvigwa kwamambo kwaiitwa muchivande uye nenzira yetsika. Mambo aiva nemachinda aaimubatsira kutonga.

Usahwira
Tsika dzaVaShona

Usahwira hukama hwepabereki hwaiitwa pakati pemhuri mbiri. Hukama uhwu hwaipihwa kuti vanhu vabatane uye vabatsirane mumararamire. Vusahwira vaibatsirana panguva dzenhamo, dzemitambo, uye dzemariro. Vaisvikirana mumba meumwe nemumwe pasina mvumo. Hukama uhwu hwaingogumira kuvashakabvu chete.

Ukama
Tsika dzaVaShona

Ukama hwevaShona hwakanga hwakapetwa kaviri. Hukama hwaiitwa nepababa nepana mai. Vanhu vaisada kuroorana vahama. Kuremekedza vakuru chaiva chinhu chikuru. Kana munhu aizvarwa aiva nevaabereki vatatu: mai, baba, uye tete. Kuremekedza vabereki kwaiva kwakakosha.

Ngano
Tsika dzaVaShona

Ngano dzaive dzichitaurwa manheru kuvana. Ngano dzaidzidzisa tsika, unhu, noungwaru. Ngano dzaisanganisira vanhu, mhuka, uye zvisikwa zvisiri zvepanyama. Dzimwe ngano dzaive dzekuvaraidza chete. Vakuru ndivo vaitaura ngano vachishandisa mazwi akafanana.

Zvokudya
Tsika dzaVaShona

VaShona vaidya sadza remupfunde, mhunga, kana rukweza. Vaidya nemuriwo wemunda nemhuka dzesango. Vaiva nemitemo yezvokudya: varume vaidya voga, vakadzi vaidya voga, uye vana vaidya voga. Kuremekedza vakuru pachikafu kwaiva kwakakosha. Vakuru ndivo vaitanga kudya.

Mirao/Mutemo
Tsika dzaVaShona

Mirao nemitemo zvaive zvakakosha muupenyu hwevaShona. Mitemo yaitonga upenyu hwavanhu. Mitemo yaiitwa nevakuru nedare. Kutyora mutemo kwaiuya nemiripo. Mitemo yaibatsira kuti vanhu vagarisane zvakanaka. Mitemo yechivanhu ndiyo yaisunga upenyu hwavanhu.

Mukwerera (Rain-Making Ceremony)
Chitendero chevanhu

Mukwerera ibira raiitwa kana mvura yanonoka kuuya. Basa raro nderekukumbira mvura kuna Mwari nevadzimu. Vakuru vaiuya nemidengu yedoro kumakombwe emhondoro. Mhondoro ndiyo yaikurukura nemadzimambo uye yaikwanisa kuisa mvura. Mutambo uyu wainziwo gasva, marenje, kana chipwa. Kuuya kwechikristu nesainzi zvakaita kuti kudavira mumukwerera kuderera.

Bira regasva
Mukwerera

Bira regasva raive mutambo wekupedzisira mukwerera. Paiurayiwa mombe yainzi gasva. Nyama yemombe iyi yaipiwa mhondoro senhapwa. Vanhu vose vaidya nyama iyi vachitenda kuti mvura ichanaya. Kana mvura yakanaya, vanhu vaitenda kuti mhondoro yafara nemuteuro.

Mushandirapamwe wepasichigare (Past Cooperatives)
Nhimbe

Nhimbe yaiva hwaro hwemushandirapamwe, asi pakanga paine mamwe marongwa akaita se majangano nemajana. Majangano aive mapoka evanhu aishanda pamwe chete, asi aishanda mudzimba shoma kupinda nhimbe. Majana aive urongwa hwekufudza mombe pamwe chete. Imba imwe neimbe yaifudza mombe dzemuboka kwemazuva akati, izvi zvichipa dzimwe mhuri nguva yekuita mamwe mabasa.

Zvipeto zven'anga (Fees for the Traditional Healer)
N'anga

N'anga dzaibatira mubhadharo. Chipeto chokutanga chainzi badza, chaimirira kukumbira kubvunza. Vairwara vaipiwa fodya yekusvira n'anga nevakuru. Vamwe vaipiwa huku yetsamutombo kana yetsvukamukanwa (huku yekugeza mukanwa mushure mekurapa). Muraipo mukuru (shano) waiuya kana murwere apora, uye waigona kuva huku, mbudzi, mombe, kana pfuma.

Mitemo yezvokudya (Food Rules and Etiquette)
Zvokudya

Kare kare, pakanga paine mirao yakasimba pamusoro pekudya. Varume vaidya voga padare, vachisiya vakadzi nevana vachidya mudzimba. Vakuru vaidya vachigara pasi, uye vaifanira kupedza kudya vasina kusimuka. Kupa vakuru zvokudya zvisati zvambodyiwa newe kwaiva chiratidzo chokuremekedza. Zvokudya zvaisanganisira sadza, munhanga, manhanga, michero, uye nyama yemhuka dzesango.

Kugadzwa kwamambo (The Installation of a King)
Madzimambo

Kugadzwa kwamambo kwaiitwa nenzira yakasarudzika. Dare remadzishe ndiro raisarudza mambo mutsva. Mambo aifanira kuva mwanakomana wamambo, uye kazhinji aive mukoma. Panguva yekugadzwa, mambo aipfeka nguo dzoumambo dzakagadzirwa nematehwe eshumba kana mbada. Aigara pachigaro choumambo, akapiwa tsvimbo youmambo (ndoro) sechiratidzo chesimba.

Tsika dzedu - Kwaunobva